Eigenlijk zijn er 4 soorten van gedrag of communicatie. Assertiviteit is daar één van. Laten we even het gedrag of de communicatie van mensen visueel weergeven. We gaan daarbij uit van twee voorwaarden: respect voor jezelf en respect voor de anderen.

Op deze manier kom je tot vier kwadranten zoals in onderstaand schema.

Belangrijk om in het achterhoofd te houden, is dat geen enkele van deze vormen van gedrag of communicatie negatief is. Alles hangt af van de context of de situatie.
Uiteraard is het wel een aandachtspunt als je vaak hetzelfde soort gedrag vertoont.
Laten we het assertieve gedrag nog even ‘on hold’ zetten en eerst de andere ‘vakjes’ onder de loep nemen.

PASSIEF/VLUCHTEND GEDRAG

Als we in het schema gaan kijken naar het vakje waarin je geen respect hebt voor je eigen behoeften, belangen, noden etc., maar wel voor de anderen, dan kom je terecht in passief/vluchtend gedrag, ook wel subassertief genoemd. Op zo’n moment ga je altijd ‘ja’ zeggen, vaak om conflicten te vermijden. Of je gaat opdrachten uitstellen, excuses verzinnen, je voortdurend verontschuldigen, niet opkomen voor jezelf of je wegcijferen. Dikwijls laat je dan anderen beslissingen nemen in jouw plaats.
Vaak gaat het om mensen die door iedereen graag gezien willen worden, terwijl ze daardoor net meestal in de schaduw komen te staan.

Een voorbeeld:

Een collega heeft de afgelopen weken telkens op vrijdag werk naar jou toe geschoven met als reden ‘dat hij die vrijdagavond een belangrijke afspraak heeft, waardoor hij die taak echt niet kan afwerken.’
Ook deze vrijdag zie je die collega komen en je maakt meteen de bedenking: ‘Oh nee, daar komt-ie weer! Ik vind dit niet leuk! Maar ik kan hem toch niet in de steek laten? Wat zou er dan gebeuren als
ik hem eens nodig heb in de toekomst? Of misschien wordt hij wel boos op mij, ik hou niet van conflicten. Trouwens, ik zou echt niet weten hoe ik moet vertellen dat ik het eigenlijk niet wil doen...’

Herkenbaar? In dit geval spreken we dus van subassertief of vluchtend gedrag. Je houdt wél rekening met wat de andere nodig heeft, maar niet met de zaken die voor jou van belang zijn.
Bijhorend fysiek gedrag kan zijn dat je wat aarzelend praat, dat je oogcontact vermijdt, dat je zelfs even probeert aan te geven dat dit voor jou ook niet helemaal lukt, maar bij de geringste tegenwerping van je collega ga je helemaal door de knieën en je aanvaardt de opdracht toch.

AGRESSIEF GEDRAG

Als je daarentegen gaat reageren op een manier die door anderen aangevoeld wordt als te veel respect voor jezelf en geen respect voor de andere, dan komen we terecht bij agressief gedrag. Je stelt je egoïstisch en dominant op, wil kost wat kost winnen en geeft daarom systematisch kritiek op een ander.

Vaak vertrekt dat gedrag vanuit een superioriteitsgevoel, diegene die alles altijd beter weet. Dat soort gedrag gaat als een pletwals over de andere heen. Niet zelden gaat dit gepaard met kwaadheid, (verbale) agressie, zelfbeklag en onverdraagzaamheid.

Even terug naar ons voorbeeld van daarnet: je ziet je collega komen en je bijt meteen van je af met de woorden: ‘Dat meen je nu toch niet, hè? Schaamt jij je niet? Dat is hier elke week hetzelfde met jou! Nu heb ik het gehad !’
Met andere woorden, je zorgt heel goed voor jezelf en wat jij nodig hebt, maar je houdt geen rekening met wat voor de andere belangrijk is.
Bijhorend fysiek gedrag kan zijn dat je je opwindt, je stem verheft, dat je ogen vuur schieten en dat je zelfs verwijtende, beschuldigende taal gebruikt. Het hoeft zelfs niet altijd fysiek bruut te zijn, het kan ook subtiel door in je stem sarcasme of cynisme te laten horen.
Resultaat: je neemt de taak niet over, maar het gesprek is ook niet constructief. De onderlinge relatie is verzuurd en zal er wellicht niet beter op worden.

MANIPULATIEF GEDRAG

Als je de situatie zonder respect voor jezelf én voor de andere aanpakt, dan kom je terecht in wat we noemen manipulatief gedrag. De manipulator wil op korte termijn voordeel halen uit elke situatie, vaak op een slinkse manier. Hij zal bijvoorbeeld een situatie of bepaalde kennis misbruiken, handelt achter de rug, roddelt om zijn doel te bereiken, maar komt als gevolg daarvan bij de anderen ongeloofwaardig over.
In ons voorbeeld gaat dat zo: je ziet de collega komen en denkt: ‘Oh nee, daar komt hij weer, hoe moet ik hier nu weer uit geraken? Ik heb geen zin in ruzie of om mezelf te gaan verantwoorden. Ik weet het! Ik zeg gewoon dat ik zelf naar een doktersafspraak moet, die ik niet kan verzetten.’
Met andere woorden, je gaat liegen, je zal op korte termijn tegemoet komen aan wat jij wil (de taak niet overnemen), maar je bereikt niet wat je écht wil: aangeven dat je het niet prettig vindt, dat je je gebruikt voelt en dat je een andere oplossing op lange termijn wil.

ASSERTIEF GEDRAG

Het is pas als je naar de situatie kijkt met respect voor jezelf én voor de andere, pas dan kan je assertief gedrag vertonen. Je durft ‘neen’ te zeggen als jij dat beslist, maar evengoed ‘ja’ als dat jouw keuze is. Je komt op voor je eigen mening en zegt wat je voelt. Je kan zonder moeite zeggen dat je iets niet begrijpt of met iets niet akkoord gaat.

In het voorbeeld gaat dat dan als volgt. Je ziet de collega komen en je denkt: ‘Toch niet weer? Daar heb ik geen zin in. Ik voel me gebruikt en dat is een onprettig gevoel. Ik moet het er nu met hem
over hebben dat ik het zo niet langer wil en het best is dat ik nu de koe bij de horens vat.’
Met andere woorden, je zorgt ervoor dat je deelt met de andere wat voor jou belangrijk is, waardoor je met respect aan je eigen behoeften voldoet. Maar je voldoet ook aan de behoefte van de andere door hem met respect te benaderen. Dat hoeft dus niet per se te betekenen dat je ook daadwerkelijk gaat uitvoeren wat een ander van je verlangt.
Je zou kunnen zeggen: ‘De afgelopen weken heb je me vijf keer gevraagd een taak over te nemen omdat je dringend weg moest. Ik heb dat een paar keer met plezier gedaan om je te helpen, maar nu begin ik het gevoel te krijgen dat je van mij profiteert. Dat is wellicht niet je bedoeling, maar ik zit wel met dat onaangename gevoel. Voor mij is het belangrijk dat ‘elkaar helpen’ geen eenrichtingsverkeer is, nu is er voor mij een onevenwicht.’

Dat is een assertieve manier van aanpakken. Het grote voordeel daarvan is dat er voor beide partijen duidelijkheid gecreëerd is. Je hebt kenbaar gemaakt waar voor jou de grenzen liggen met respect voor de grenzen van je collega.

Zelf assertiever worden? Volg deze Assertiviteitstraining 

 

Meer weten over Assertief Communiceren?

Volg een assertiviteitstraining 

Download het e-book "Communicatievaardigheden
Assertief en overtuigend communiceren" 

Klik hier om het e-book te downloaden